Veel onderwijsinstellingen passen momenteel hun onderwijs en toetsing aan, zodat er meer online lesgegeven en getoetst kan worden. Over online toetsing is veel te doen. Afgelopen week nog bepaalde de rechter dat de Universiteit van Amsterdam gebruik mag  blijven maken van online proctoring bij het afnemen van tentamens. Studenten hadden de UvA voor de rechter gedaagd omdat zij van mening zijn dat online proctoring een inbreuk vormt op hun privacy. Dat privacy in dit geval een rol speelt, is duidelijk. De rechter bepaalde dat de UvA binnen de bandbreedte handelde. De uitspraak en publicatie daarvan zijn gedaan op 11 juni door de rechtbank van Amsterdam (zie: uitspraken.rechtspraak.nl).

Uit gesprekken die wij met vertegenwoordigers van het onderwijs voeren, merken we dat ook naar het reguliere of oorspronkelijke toetsproces op dit moment anders gekeken wordt. Online toetsen is met deze uitspraak een serieuze summatieve optie geworden, terwijl tot voor kort, als het al werd ingezet, dat vrijwel uitsluitend formatief gebeurde. De vraag die daarbij leeft, is hoe zet je online toetsen op een veilige en betrouwbare manier in? Tegelijkertijd staat ook het toetsen als onderdeel van de kwaliteitscultuur zelf ter discussie en dan vooral de afhankelijkheid van een summatieve toets. Daarbij komt dat scholen soms noodgedwongen en vaak met succes een scala aan nieuwe online toetsvormen hebben geïmplementeerd om te zorgen dat studenten en leerlingen zo min mogelijk vertraging oplopen en om hun noodzakelijke kennisontwikkeling adequaat te monitoren.

Om de genoemde ontwikkelingen blijvend te borgen en effectief om te gaan met toetsen, is dit een goed moment om wat langer stil te staan bij het toetsproces en de waardes die daaraan ten grondslag liggen. Wat een jaar geleden nog een vanzelfsprekend uitgangspunt was, vraagt nu juist om een ander perspectief. In ‘Toetsrevolutie, naar een feedbackcultuur in het hoger onderwijs’ geven Dominique Sluijsmans en Mien Segers vijf spelregels die het denken over toetsen kunnen beïnvloeden. In hun denken staat het leerproces centraal. Het streven is om de studenten en leerlingen zoveel mogelijk zelf te laten leren van de toets. Dat vraagt een omslag in het denken. Een belangrijke constatering daarbij is dat uit onderzoek blijkt dat als studenten en leerlingen feedback krijgen op hun eindproduct, zoals dat vaak gebeurt in het reguliere toetsproces, zij niet actief leren van die feedback, hoe gedetailleerd die ook wordt aangeboden. Hieronder staan de door Sluijsmans en Segers genoemde spelregels:

• Spelregel 1: Geen zak-slaagbeslissing op basis van één datapunt. Een datapunt is  een beoordelingsmoment. Uit onderzoek blijkt dat één datapunt onvoldoende input biedt voor een robuust oordeel over een zak-slaagbeslissing.
• Spelregel 2: Er is sprake van een mix aan toetsmethoden: het onderwijsdoel rechtvaardigt in dit geval de methode en de verhouding tot de rest van het toetsproces.
• Spelregel 3: Het aantal benodigde datapunten is proportioneel gerelateerd aan de zwaarte van de beslissing.
• Spelregel 4: Er is continu dialoog met de lerende door middel van feedback, om zelfsturing te bevorderen.
• Spelregel 5: Het eindoordeel is een menselijk oordeel op basis van voldoende beoordelaarsexpertise.

Door deze regels toe te passen komt er minder druk op toetsen en meer accent op het leerproces. In het leerproces borg je de resultaten van verschillende datapunten (beoordelingsmomenten) die gezamenlijk bijvoorbeeld de overgangsbeslissing over een student of leerling onderbouwen. Elk beoordelingsmoment helpt de student of leerling een stap verder. Bovendien zijn er veel vormen van toetsen mogelijk en kunnen studenten en leerlingen hier ook zelf een verantwoordelijkheid in krijgen door feedback te vragen van zowel docenten als van professionals uit de praktijk. Elke toets, elke opdracht, elk verslag, elke stage, en ga zo maar door, kan worden gezien als een datapunt.

Om echt profijt te hebben van deze aanpak is het van belang dat er gewerkt wordt met grotere onderwijseenheden die toewerken naar meer holistische leeruitkomsten. Dit geeft de mogelijkheid om grotere (geïntegreerde) eenheden te toetsen, wat wenselijk is om daadwerkelijk tot het verlagen van de toetsdruk te komen. Op deze manier kun je de toetsen ook meer laten bijdragen aan het leerproces.

Hobéon ziet in de accreditatiepraktijk dat programmatisch toetsen, zoals hierboven geschetst nu nog sporadisch gebeurt. We zien wel dat de waardes van toetsen aan het verschuiven zijn. Het besef dat toetsen meer moet opleveren dan alleen cijfers groeit. Om de verschuiving naar waardevolle toetsing daadwerkelijk te realiseren, moet er sprake zijn van een collectief kwaliteitsbewustzijn. Dat creëer je door als team na te denken over de waardes - van toetsing – die je van belang vindt en vervolgens scenario’s uit te werken die daarbij passen. Deze teamsessies kunnen helpen om gedeelde waardes inzichtelijk te maken en bewustwording te creëren. Welke waardes raken het meest de kern? En kun je tot gezamenlijke waardes komen? Vaak wordt meteen naar het instrumentarium of de methode gegrepen, zonder eerst de waardes goed helder te krijgen. Als je die collectieve waardes inzichtelijk hebt, dan ben je goed op weg naar een collectief kwaliteitsbewustzijn dat voor waardevolle toetsing noodzakelijk is.

Het uitdagen van alle betrokkenen, het benutten van future literacy en het uitwerken van scenario’s, kan ervoor zorgen dat boven water komt aan welke waardes docenten belang hechten en op basis van welke (onbewuste) aannames docenten handelen. Effectieve feedback waar studenten en leerlingen actief mee aan de gang gaan, is daarbij een vanzelfsprekend onderdeel. Ziet u kans om uw toetsproces tegen het licht te houden en hiermee aan te sluiten op actuele ontwikkelingen en nieuwe waardes? Vanuit onze expertise en met onze externe en onafhankelijke blik ondersteunen wij u hier graag bij.

Meer informatie
Dit weblog is geschreven door Hobéon adviseurs Heleen Hanssens en Inge Ville. Wilt u met hen doorpraten over dit weblog of heeft u vragen? Neemt u dan contact op via 070 30 66 800 of benader hen per email: h.hanssens@hobeon.nl of i.ville@hobeon.nl. 

NB.
Wilt u meer weten over toetsing tijdens COVID 19, lees dan het blog van René Kneyber, docent wiskunde, lid van de Onderwijsraad en columnist voor Trouw. Hij geeft in zijn blog van 23 april 2020, ‘Feedback: minder werk, meer resultaat’, vijf praktische tips over hoe nu om te gaan met toetsen.